Tegenwoordig worden we lang alle kanten om de oren geslagen met fantastische filmpjes en andere hoera-berichten over de manier waarop bomen communiceren met mekaar. Allemaal de schuld van diene Duitse boswachter die oa het werk van Suzanne Simard tot bij de grote massa heeft gebracht. En ja, dat is allemaal waar. Maar dat is maar een deeltje van het verhaal. Een heel klein deeltje zelfs.
Ectomycorrhizavormende bomen besteden volgens Thomas en Hirons in Applied tree biology tot 20 % van de suikers die in de fotosynthese opgeslagen worden aan hun symbionten. Bij bomen die geassocieerd zijn met endomycorrhizae is dat amper 5 tot 15 % . Die leveren de boom ook minder voordelen op, terwijl die ook veel sneller met andere planten een symbiose aangaan. Mycorrhizavormende schimmels helpen de boom met de opname van mineralen uit de bodem. En ze beschermen de boom ook beperkt tegen bodemvervuiling. Maar die relatie is echt geen rozengeur en maneschijn. Wanneer de boom verzwakt is, zal die de symbionten geen of suikers leveren. Die gaat dus teren op zijn symbionten. Volgens G.J. Keizer is er dus eerder sprake van wederzijds parasitisme dan van een symbiose.
Zelfs een boom die samenleeft met ectomycorrhizasymbionten gaat geen exclusieve relatie aan met een schimmelsoort. Die is altijd geassocieerd met meerdere schimmels. Die schimmels zijn niet bepaald lieverdjes. Die vechten onderling een meedogenloze strijd uit voor hun plekje bij de boom. Daarvoor gebruiken ze zelfs zonder enige schroom fungiciden, schimmeldodende middelen. Die mycorrhizae zijn eigenlijk het enige echte afweersysteem dat een boom heeft. Heel die afgrendeling is interessant oor een jonge boom. Bij oudere bomen blijkt die ook bijlange niet zo effectief te zijn. Dan Moet niet in de eerste plaats de structuur beschermd worden tegen rot. Dan komt het er vooral op aan om de transportkanalen te vrijwaren. Wanneer die beschadigd worden, krijgen de bladeren geen water en de wortels geen eten. Dat is ook wat Rainer en Boddy schrijven. Dat de boom niet zozeer de boom wil vrijwaren voor rot, maar het transport willen verzekeren. Echte kernhoutrotters gaan geen nat spinthout aantasten. Daarvoor hebben ze een strategie nodig om dat spinthout dysfunctioneel te maken, zodat het droger wordt. Onder Engelse boomverzorgers hoor je dan dat ze daarvan maken dat er geen houtrot mogelijk is in het natte spinthout. Dat is bijna een mantra, in ieder geval een dogma waar niet mag aan geraakt worden. Alleen ketters doen dat. Ik dus. Zouden ze daar geen kastanjebastkanker, iepenziekte, verticillium, honingzwam, dennenmoorder, platanenkanker en dergelijke kennen? Ik betwijfel het. Schimmels kunnen afhankelijk van de soort heel verschillende strategieën hebben. De enzymen die schimmels kunnen inzetten om hout te verteren zijn heel divers. Die kunnen in principe ook de verkeersdrempels van een afgrendeling de baas. Maar schimmels moeten zich ook verdedigen tegen andere schimmels. Ze vechten in ruimte en tijd voor eenzelfde substraat. Zelfs symbionten die met de boom samenleven staan mekaar naar het leven. In hun onderlinge strijd gaan ze demarcatiezones maken in de boom, die heel erg goed op de afgrendeling van de boom lijkten. En die andere schimmels tegen moeten houden. De boom slaagt daar niet in. Dat lost die op door nieuw weefsel op een andere plek te maken. Een tak die afbreekt door houtrot wordt vervangen vanuit waterlot. Zelfs als de stam afbreekt kan er met een beetje geluk voldoende nieuw weefsel gemaakt worden. Of er wordt vanuit wortelopslag of stamvoetopslag preventief nieuw weefsel gevormd. Of de boom groeit verder uit afleggers. Het enige dat echt problematisch is, zijn aantastingen in het wortelstelsel. Dan verliest de boom zijn stabiliteit en zijn opnamecapaciteit. Daar moet de boom dus erg secuur mee omgaan. Dat wortelgestel heeft echter een heel goede, maar heel onverwachte verdediging: het ecosysteem waar de boom mee samen leeft. Dat is van de boom afhankelijk. Dat vecht dus voor zijn overleven in de rhizosfeer. Alle indringers die hun plekje willen innemen worden op afstand gehouden. Wortels die al bezet zijn door schimmels, zijn beschermd tegen andere schimmels. Dat bomen tot 20% van hun productie aan die rhizosfeer besteden is dan niet enkel omdat ze daardoor geholpen worden met de opname. Het is ook de enige effectieve bescherming van hun wortelsysteem.
Het probleem daarbij is niet dat die schimmels veel van de boom vragen. Het probleem is dat die schimmels heel erg gevoelig zijn voor veranderingen in hun leefomgeving. Kleine veranderingen hoeven niet echt een probleem te zijn. Andere soorten vullen de vrijgekomen ruimte graag op. Wanneer de groeiomstandigheden extreem worden, wordt het een ander verhaal. Dan krijgt het boomsoorteigen ecosysteem zware klappen waar het maar langzaam bovenop komt. En de droogte van vorig jaar, die nog steeds voortduurt trouwens, zou voor het boomsoorteigen ecosysteem wel eens een te zware klap kunnen opleveren. Als dat ecosysteem zware klappen krijgt, verliest de boom dus ook een heel belangrijk aspect van zijn verdediging. Aan de andere kant gaan de opruimers in het ecosysteem ook in de problemen geraken. Neem nu honingzwam. Die houdt niet van droogte. De typische zwarte veters van honigzwam, de Rhizomorphae subterranea beschermen de hyfen die daar binnen in zitten, tegen de chemische aanvallen van andere schimmels, maar ook tegen uitdroging. Ik heb het afgelopen jaar vrij weinig activiteit van honingzwam gezien. Dat is natuurlijk geen objectief gegeven, het is een aanvoelen. Waanneer de bodem weer vochtiger wordt, kan die honingzwam zich snel verplaatsen op zoek naar bomen met een verzwakt boomsoorteigen ecosysteem. Ik verwacht dat we de volgende jaren nog heel wat bomen zullen zien afsterven. Zeker voor bomen op plekken die gevoelig zijn voor verdroging kan dat heel slecht aflopen. Een goede mulchlaag houdt de bodem vochtiger. Dat heeft de wortels beschermt tegen uitdroging. Voor het ecosysteem in de bodem kan dat ook een enorm verschil maken. Een te dikke laag mulch kan dan weer de zuurstofhuishouding in de bodem verstoren. Dat is ook niet goed voor het ecosysteem. Of zoals Shigo zei: “A professional understands dose.”.